Η Αγορά που περπάτησε η Υπατία

"Η Υπατία ήταν ένα πρόσωπο που χώριζε την κοινωνία σε δύο μέρη:

αυτούς που την θεωρούσαν θαύμα του φωτός

και αυτούς που την έβλεπαν σαν απόστολο του σκότους."

(Elbert Hunnard)

Πήγα χθες και είδα στο σινεμά το "Αγορά" και πραγματικά με συγκλόνισε. Ότι και να πω για το έργο, πάλι λίγα θα είναι...
Περιττόν να πω ότι έχω δει ήδη το Avatar και μάλιστα δυο φορές και πιστεύω πως από τον καιρό του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών έχει να βγει τόσο καλή ταινία που να σε κάνει και να θες να δραπετεύσεις τόσο πολύ από αυτόν τον κόσμο ή να ψάχνεις για τη χαμένη αθωότητα που κάποτε είχε...ακόμα κι αυτός ο κόσμος.
Αυτή όμως ήταν άλλη ταινία, από τις ταινίες εποχής που πραγματικά σε βάζουν στην εποχή...με τα τόσο καλοφτιαγμένα σκηνικά, τις πανέμορφες εικόνες, την άρτια παιγμένη σκηνοθεσία να νιώθεις... σαν να νιώθεις πως τα βλέπεις όλα ζωντανά μπροστά σου. Ακόμα και το χάος και την αναταραχή της τότε εποχής...
Μιλάμε για την Αλεξάνδρεια του 4ου αιώνα. Οι άλλοτε διωγμένοι χριστιανοί προσπαθούν να αποκτήσουν - ακόμα και με τη βία- ακόμα πιο πολλά πλεονεκτήματα έχοντας και με το μέρος τους όλο και πιο πολλούς από το λαό.
Ενώ θεωρητικά υπάρχει ανεξιθρησκεία και ο καθένας είναι ελεύθερος να πιστεύει σε όποια θρησκεία θέλει, τώρα είναι δυστυχώς οι χριστιανοί που κυνηγούν ολοένα και περισσότερο τους αλλόδοξους με την ανοχή του αυτοκράτορα Θεοδόσιου, που είχε ανακηρύξει τον χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους κι ήταν στην εποχή του που καταστράφηκαν πολλοί ναοί των εθνικών όπως και παραλίγο να καταστραφεί ολοσχερώς η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας (βέβαια αυτό το καταφέρανε σιγά σιγά στα μετέπειτα χρόνια).
Παρόλα αυτά, δεν θα έλεγα πως η ταινία είναι ακριβώς αντιχριστιανική, καθώς προσπαθεί όσο γίνεται να κρατήσει μια αντικειμενική στάση απέναντι στον συρφετό των θρησκειών και εθνών που ζούσα μαζί στην Αλεξάνδρεια. Ήταν και μια πραγματικά άσχημη περίοδος όπου ξεσπούσαν ταραχές παντού και τα διάφορα θέματα λύνονταν με την πέτρα και τη μάχαιρα.
Η ταινία είναι όμως αντιφονταμεταλιστική. Δείχνει καθαρά που μπορούν να οδηγήσουν ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία στο όνομα όποιου και ό,τι να 'ναι. Τυφλό μίσος, διαχωρισμός, υποκίνηση των μαζών, ευκαιρίες για αρπαγή των εξουσιών, όχλος, καταστροφή. Καταστροφή του πνεύματος και του ίδιου του ανθρώπου.

Βλέπουμε την ιστορία από τα μάτια του Ντάβους, ενός από τους σκλάβους της Υπατίας, κρυφά ερωτευμένου μαζί της που προσχωρεί στη συνέχεια στο τάγμα των Παραβολάνων ή Παραβολικών, από τους πιο ζηλωτές χριστιανούς της Αλεξάνδρειας.
Ο Ντάβους ξεκινά με θαυμασμό στις διδασκαλίες αλλά και στο πρόσωπο της ίδιας της Υπατίας και φαίνεται να προσέχει, περισσότερο κι από τους μαθητές της, αυτά που η Υπατία δίδασκε. Παρασύρεται όμως από το ρεύμα της νέας εποχής που ανακηρύσσει την απελευθέρωση από τη δουλεία και από τον ανεκπλήρωτο έρωτά του προς την Υπατία και απορρίπτει, μαζί τους φανατικούς, τη γνώση με τόση προσήλωση και πάθος είχε πρωτύτερα αποκτήσει.

Χαρακτηριστική είναι και η σκηνή στη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας που ενώ στην αρχή βλέπουμε την Υπατία με τους μαθητές της να μιλάνε για τα άστρα και την κίνησή τους στον ουρανό και για ποιο λόγο δεν πέφτουν καθώς κινούνται αέναα, όταν μετά πήραν οι χριστιανοί τον έλεγχο της βιβλιοθήκης κι αφού είχαν απορρίψει με καταστροφή την ανεκτίμητη γνώση που είχαν μπροστά τους, βλέπουμε μερικούς Παραβολάνους στα σκαλιά της να μιλάνε για το ίδιο ακριβώς θέμα, γιατί δεν πέφτουν τα αστέρια. Οι εξηγήσεις τους ήταν ότι μπορούσες να φανταστείς όταν μόνο η άγνοια, ο φόβος και οι παρωπίδες του φανατισμού καθοδηγούσαν, όπως ότι τα αστέρια ήταν στερεωμένα στο μπαούλο του Θεού(!) Σημάδι ότι θα ακολουθούσε ο Μεσαίωνας....

Από τα έργα της Υπατίας δεν διασώθηκε σχεδόν κανένα. Κι έτσι δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά το μέγεθος του πνεύματός της. Θεωρείται όμως πως έγραψε διατριβές για το αστρονομικό σύστημα του Πτολεμαίου και το Περί των Κωνικών του Απολλώνιου, πράγμα που εξηγεί την προσέγγιση της ταινίας που από μόνη της είναι θαυμαστή.
Ο Απολλώνιος ο Πέργας ήταν ένας αλεξανδρινός γεωμέτρης του 30υ αιώνα π.Χ. που προσπάθησε να εξηγήσει τις ασυνήθιστες τροχιές των πλανητών. Το κείμενο της Υπατίας φαίνεται πως ήταν μια εκλαΐκευση της εργασίας του όπως είχε προσπαθήσει να κάνει και με τα Στοιχεία του Ευκλείδη κάνοντάς τα πιο προσιτά και αντιληπτά, ακόμα και από τους αρχάριους. (Θαυμάζω τους ανθρώπους που προσπαθούν κάτι το δύσκολα κατανοητό να το κάνουν όσο πιο προσεγγίσιμο γίνεται!)
Η Υπατία γοητευόταν από τις κωνικές τομές (τα γεωμετρικά σχήματα που σχηματίζονται όταν ένα επίπεδο τέμνει ένα κώνο). Μετά το θάνατό της, οι κωνικές τομές αγνοήθηκαν μέχρι τον 17ο αιώνα όταν οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι πολλά φυσικά φαινόμενα, όπως οι τροχιές των πλανητών, περιγράφονται με τον καλύτερο τρόπο με βάση αυτές ακριβώς τις καμπύλες που προκύπτουν από κωνικές τομές όπως η έλλειψη. Το σύστημα του Πτολεμαίου είχε παραμείνει το κυρίαρχο αστρονομικό έργο ως τον Κοπέρνικο το 16ο αιώνα.

Η Υπατία δίδασκε στη σχολή μαθηματικά και φιλοσοφία χωρίς να κάνει διακρίσεις ανάλογα με τη θρησκεία. Βάσισε τις διδασκαλίες της στους Πλωτίνο και Ιάμβλιχο, ιδρυτές του Νεοπλατωνισμού. Ο Πλωτίνος πίστευε πως υπάρχει μια τελευταία πραγματικότητα που είναι πέρα από την προσιτότητα της σκέψης ή της γλώσσας. Το αντικείμενο της ζωής ήταν να στοχεύσει σε αυτή τη τελευταία πραγματικότητα που δεν θα μπορούσε ποτέ να περιγραφεί ακριβώς. Τόνιζε επίσης πως οι άνθρωποι δεν είχαν τη διανοητική ικανότητα να καταλάβουν πλήρως τη τελευταία πραγματικότητα ή τις συνέπειες της ύπαρξής της. Ο Ιάμβλιχος διέκρινε τα περαιτέρω επίπεδα πραγματικότητας σε μια ιεράρχηση των επιπέδων κάτω από τη τελευταία πραγματικότητα. Υπήρξε ένα επίπεδο πραγματικότητας που αντιστοιχεί σε κάθε ευδιάκριτη σκέψη της οποίας το ανθρώπινο μυαλό ήταν ικανό.

Η Υπατία δεν παντρεύτηκε ποτέ και μάλιστα θεωρούνταν από πολλούς πως ακολουθούσε τις αρχές του Πυθαγόρα για την επίτευξη σοφίας μέσω της αποχής. Αρκετοί συγγραφείς μνημονεύουν τις διδασκαλίες της Υπατίας σαν Χριστιανικές στο πνεύμα και πως μπορούσε και αφαιρούσε το πέπλο μυστηρίου με το οποίο είχε καλυφθεί αυτή η νέα θρησκεία συζητώντας με ευκρίνεια και τις πιο πολύπλοκες αρχές της. Αποδείκνυε επίσης λογικά την παγανιστική καταγωγή της χριστιανικής πίστης αλλά και εξέθετε τα υποτιθέμενα θαύματα που οι χριστιανοί πρόβαλλαν σαν σημάδια "θείας προτίμησης" αναλύοντας τους φυσικούς νόμους που διέπουν τα φαινόμενα.
Χαρακτηριστική μου έμεινε και η σκηνή της ταινίας όπου οι φίλοι της Υπατίας για να την προστατέψουν προσπαθούσαν να την πείσουν να δείξει δημόσια τη μεταστροφή της στη νέα θρησκεία κι αυτή απάντησε απλά: "Είμαι πιστή στην Αλήθεια."

Μιλώντας με ένα φίλο της, επίσκοπο:
-Εσύ δεν μπορείς να αμφισβητείς την πίστη σου. Εγώ πρέπει να αμφισβητώ τη δική μου!

 

Είχε πολλούς φίλους ανάμεσα στους παλιούς μαθητές της από τους οποίους ήταν και ο Συνέσιος ο Κυρηναίος που έγινε μετά επίσκοπος της Πτολεμαΐδας και ο Ορέστης, έπαρχος της Αλεξάνδρειας. Ο τελευταίος βρισκόταν και σε πολιτικό ανταγωνισμό με τον Κύριλλο τον επίσκοπο της Αλεξάνδρειας.
Για τους χριστιανούς οι πλατωνιστές ήταν επικίνδυνοι και για τους φανατικούς η επιστήμη θεωρούνταν ειδωλολατρεία. Κι ενώ η εκκλησία και το κράτος πάλευαν για τον έλεγχο, η Υπατία εμπλεκόταν και στα πολιτικά, πράγμα που έκανε ακόμα πιο επισφαλή τη θέση της αφού ήταν ήδη...γυναίκα.
Ο Κύριλλος, ο οποίος αργότερα αναγορεύτηκε ο πατέρας του δόγματος της Χριστιανικής Τριάδας (φαινόταν πως ο ζήλος του επεκτεινόταν και στο ζήλο για την απόκτηση περισσότερης εξουσίας) έβλεπε στην Υπατία μια απειλή και την κατηγόρησε δημοσίως ως μάγισσα. (Τακτική που ακολουθήθηκε και κατά κόρον στο μεσαίωνα...) Υπήρξε τελικά, έστω και έμμεσα, αιτία του τραγικού θανάτου της.

Παρά κάθε επόμενη προσπάθεια να τον απαλλάξουν από το στίγμα του δολοφόνου, γεγονός ήταν ότι δεν έκανε καμία προσπάθεια να αποτρέψει αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα. Δημιούργησε και το πολιτικό κλίμα που επέτρεψε τέτοια θηριωδία. Βλέποντας την ταινία, που δίνει και μια λίγο διαφορετική τροπή, ελπίζεις πως έγινε έτσι τουλάχιστον, πως δεν υπέφερε και η ψυχή της ανέβηκε να ακολουθήσει τη Μεγάλη Αλήθεια που υποστήριζε σε όλη της ζωή. Ο Ντάβους παρέμεινε πιστός σε εκείνη ως το τέλος.
Έτσι χάθηκε το 415 μ.Χ. η μεγαλύτερη γυναίκα μύστης του αρχαίου κόσμου και μαζί της έπεσε και η Νεοπλατωνική Σχολή της Αλεξάνδρειας. Ο Κύριλλος ανακηρύχθηκε άγιος από την εκκλησία... Η μνήμη της Υπατίας πιθανώς τιμάται κι αυτή από την εκκλησία στο πρόσωπο της Αγ. Αικατερίνης της Αλεξάνδρειας.
Για 15 αιώνες η Υπατία θεωρείται η μόνη γυναίκα επιστήμονας στην ιστορία. Ακόμα και σήμερα, συχνά είναι η μόνη γυναίκα που αναφέρεται στην ιστορία των μαθηματικών και της αστρονομίας...

Με κάθε σεβασμό σε Εκείνη...

Πηγές:
http://www.esoterica.gr/articles/esoteric/hepatia/hepatia.htm
http://www.telemath.gr/mathematical_ancient_times/ancient_greek_mathematicians/ypatia.php